91Èȱ¬

"Ym mhle, fyddech chi'n dweud, ydych chi hapusaf? Allwn i ddim dweud yn siwr, ond mae cael sefyll yn chwarel gynoesol Carn Menyn, ger Trefdraeth, yn go agos i fi.

I lawer, fodd bynnag, does dim lle tebyg i gartref pan fyddwch chi eisiau teimlo'n fodlon. Mae'n hen ystrydeb, ond tu hwnt i hynny, mae cartrefi , dim ots pa mor fyr eu hoedl, yn gallu bod yn llawn gwrthrychau a storïau diddorol, neu drysorau coll sy'n golygu bron dim, ar yr olwg gyntaf.

Meddyliwch, er enghraifft, am gynnwys un o'r drariau 'na yn y gegin, sydd wedi'i lenwi gydag allweddi i gesys coll, hen sbectolau haul a bandiau elastig. Tra bod archaeolgyddion yn lloffa trwy'r hyn sydd wedi'i adael ar ôl mewn ôl troed adeilad neu feddrod arbennig, mae hanes cymdeithasol (neu hanes diwylliannol, os hoffech chi), yn edrych ar yr hyn mae pobl yn ei gadw o'u cwmpas o ddydd i ddydd, boed yn souvenirs, twls, dillad, neu offerynnau cerddorol.

Bydd raid i fi gyfaddau, yn fan hyn, fy mod i'n gweithio yn amgueddfa Sain Ffagan, ac felly'n cael y pleser achlysurol o gael ymchwilio i fywydau bob dydd pobl Cymru, weithiau - rhaid dweud - i lefel syfrdanol o fanwl.

Nid syfrdanol am y rhesymau gorau bob tro, chwaith! Mae'r casgliad ar gael i ymchwilwyr o bob math, beth bynnag yw eu maes - offer deintydd, hetiau, neuaddau pentre', neu hyd yn oed fathodynnau, trwy yr oesoedd.

Mae'n rhyfedd cyrraedd adre' ar ôl diwrnod wedi'i dreulio'n edrych ar, a siarad am lwyau, a dim ond llwyau. Dro arall, treulio pnawn yng yn llofft dywyll castell Sain Ffagan, yn didoli doliau cwyr Fictorianaidd; rhai ohonynt â'u llygaid led y pen yn agored, wedi'u cadw dan glychau gwydr a gwe pry cop.

Neu'r casgliad o hen boteli melltith, sydd, yn ôl coel gwerin, wedi'u llenwi â hoelion a dãr gwrach (alla i ddim cadarhnau hyn - dwi ddim yn credu bod neb erioed wedi bod yn ddigon dewr i agor un o'r poteli!).

Dyw'r rhan fwyaf o'r amgueddfa, a'r ardal o'i hamgylch, ddim mor llwm a lloft y castell, chwaith. Mae cael bod yn agos at dro'r tymhorau yn beth moethus iawn, o ystyried fy mod yn gallu clywed cerddoriaeth a sgrialu'r ddinas wrth ysgrifennu, 'nawr, mewn atig ty teras tal, ar un o briffyrdd Caerdydd. Rwyf wedi bod yn byw yma ers tair blynedd, nawr, ac mae'n ddinas ddymunol, er bod rhannau mawr o'i chanol dal yng nghanol gwaith adeiladu a datblygu enfawr.

Mae pensaernïaeth, a hanes ffurfiol adeiladau, yn un o'r meysydd gaiff ei ystyried yn un o'r lleia hygyrch yng Nghymru, a thu hwnt. Byddwn yn gosod y pwnc yn ail o dan gelf gysyniaethol yn ei allu i gorddi golygyddion diwylliannol papurau ceidwadol fel y Telegraph a'r Mail. Serch hyn, mae gennym ni i gyd ddealltwriaeth ohono, os ydym ni'n gwybod hynny ai peidio. Rydym ni i gyd yn ymddwyn yn wahanol mewn canolfan siopa foethus, o'i gymharu â'r stryd fawr leol, er enghraifft, er mai 'r un yw'r gwasanaethau sy'n cael eu cynnig.

Mae rhaglenni am bensaenïaeth wastad yn dibynnu ar wyneb cyfelligar, diddorol i'w cyflwyno - cymeriadau fel John Davies, neu Fred Dibnah hyd yn oed. Heb stori, neu ôl pobl, mae pensaernïaeth uchegeisiol yn gallu ymddangos yn ymwthiol a di-enaid, ac mae'n gallu corddi teimladau cryfi on iawn.Cefais fy atgoffa o'r cynllun diffrwyth luniwyd i adeiladu ty opera uchelgeisiol, dan law Zaha Hadid, yma yng Nghaerdydd, a'r ymateb chwyrn a theimladwy gafodd ei gyflwyno yn erbyn y prosiect yn y cyfryngau ar y pryd. Mae ty opera 'da ni nawr yn y Bae; un pert, a gallwch chi weld perfformiad o opera safon rhyngwladol am bumpunt yno.

Nid adeiladau 'bob dydd' sydd i'w canfod yn y Bae erbyn hyn. Bu newid enfawr yn amgylchedd Tre Biwt yn y ddwy ddegawd ddiwethaf. Mae'n ddiddorol i nodi mai tynged adeiladau mewn cymunedau isel eu braint yw difodiant - maent yn cael eu dymchwel i wneud lle i bethau gwell.Does dim ond llond llaw o'r hen adeiladau diwydiannol ar ôl yn y Bae; llai fyth sydd yn goroesi o dai y teuluoedd oedd yn gweithio gerllaw.Mae hyn yn achosi penbleth i'r hanesydd, gan gynnwys ni yn Sain Ffagan - mae'r tai ar y safl e bron oll yn cynrychioli ffordd o fyw gyfforddus, o'i chymharu â gwir amgylchiadau'r werin yng Nghymru.

Does dim llawer yn goroesi o'u cartrefi nhw, na'u ffordd o fyw. Mae'r hyn sydd yn goroesi yn brin, yn bryfoclyd a phwysig. Maent hefyd ar gof a chadw ar gyrion y brifddinas: galwch draw i'w gweld rywdro.

Neu'n well fyth, ewch i chwilota'n y drâr 'na'n y gegin am eich hanes cudd chi..."