91Èȱ¬

Gwelodd dau Americanwr o'r enw Henry J. Heinz a Clarence Noble gyfle i wneud elw trwy efelychu'r Indiaid a rhoi'r cymysgedd mewn tuniau ac erbyn 1886 ymddangosodd tuniau Baked Beans ar silffoedd siopau Fortnum and Mason ac yn cael eu gwerthu am 9c yr un (cyfartal heddiw £1.50).

Daethant yn boblogaidd iawn, gymaint fel y bu i anturiaethwr fel Scott eu defnyddio i fwydo'r ymgyrch fawr i fod y cyntaf i gyrraedd Pegwn y De, ddaru orffen mewn trychineb fel y gwyddys.

Erbyn rhyfel 1914-1918 cyhoeddodd y Llywodraeth fod ffa tun i'w restru ymysg bwydydd hanfodol a gwnaethpwyd 1,000 tunnell ohonynt bob wythnos i gynorthwyo ymgyrch y rhyfel.

Cyn hir gwelid eu gwerthu mewn 61 o wahanol wledydd gan gynnwys China lle ymddangosant erbyn hyn ar fwydlen pob bwyty trwy'r wlad. Yr oeddent yn arbennig o boblogaidd yng Nghanolfan y Gemau Olympaidd.

Serch hynny, ym Mhrydain y bwyteir hwy fwyaf ac amcangyfrifir fod 451 o duniau ffa pob yn cael eu bwyta yn flynyddol, h.y. wyth tun i bob dyn, dynes a phlentyn yn y wlad. Yn wir, bu i ŵr o'r enw Donald Leman fwyta chwe phwys o'r ffa hyn mewn un funud a phedwar deg wyth o eiliadau - record sydd yn dal hyd heddiw.

2. Mai i'r goeden helyg yr ydym yn ddyledus am un o'r cyffuriau mwyaf bendithiol? Y cyffur dan sylw yw asprin sydd a'i rinweddau yn hysbys i bawb ac yn fendithiol at lu o anhwylderau ac yn enwedig i leddfu poen. Y cyntaf i ddarganfod rhinweddau'r helygen (willow) oedd yr enwog Hippocrates, tad meddygaeth, oedd yn byw yng ngwlad Groeg yn ystod y bumed ganrif cyn Crist. Rhywfodd darganfu ef fod rhyw elfen yn sudd y goeden oedd am rhyw reswm yn lleddfu poen corfforol.

Yn 400 CC defnyddiodd Hippocrates ddail yr helygen i leddfu poenau gwragedd yn y proses o roi genedigaeth. Daeth yr arferiad yn gyffredinol ac adnabyddus a defnyddiwyd hwy am ganrifoedd. Ond yn 1823 llwyddodd gwyddonwyr yn yr Eidal i ddarganfod hanfod y rhinwedd yn y dail a'i ynysu. Galwasant y cyffur yn asprin. Buan y gwelwyd fod elw i'w gael trwy farchnata'r cyffur ac yn 1899 rhoddwyd ef ar y farchnad trwy'r byd i gyd gan gwmni o'r Almaen.

Bu peth ysbaid cyn darganfod rhinwedd arall yn y cyffur ond yn 1974 darganfu gwyddonwyr ei fod yn hwylus i luddias anhwylderau'r galon. Yn nes ymlaen darganfuwyd ei fod yn help i atal cylymau (clots) yn y gwaed.

Erbyn hyn gwelwyd fod asprin yn gynorthwy i atal ergydion i'r corff fel stroc a chlefyd Alzheimer. Ymddengys nad oedd ddiwedd i'w rinweddau a defnyddir ef bellach i arbed clwyfau crawnllyd (ulcers) yn y geg a'r stumog, gwaedu mewnol a hyd yn oed erthylu.

3. Byddai Mahatma Gandhi yn mynd a gafr gydag ef i bobman? Fel y gŵyr pawb sydd dros hanner cant oed, Gandhi oedd yr arweinydd sicrhaodd annibyniaeth i India a'i rhyddhau o hualau yr ymerodraeth Brydeinig yn 1947, a hynny heb ddefnyddio trais o unrhyw fath. Gwnaeth y cwbl trwy drafodaeth yn unig. Golygai hyn lawer o gynhadledda gyda gwladweinyddion Prydain, y rhan fwyaf ohono yn Llundain.

Pan fyddai hynny'n digwydd, mynnai Gandhi gael ystafell ar y llawr uchaf ymhob gwesty y byddai'n aros ynddynt. Roedd ganddo reswm da tros sicrhau hynny, gan y byddai bob amser yn dod a gafr gydag ef er mwyn sicrhau fod y llaeth a yfai yn hollol ffres. Tra byddai ef yn cynhadledda byddai'r arf yn treulio'r amser ar y to fflat tu allan. Byddai'r gwesty'n gofalu fod digon o fwyd a diod iddi yn y fan honno ac yno arhosai yn berffaith hapus nes i'w meistr ddychwelyd.

Roedd Gandhi'n sicr o fod yn un o'r dynion mwyaf yn hanes y byd. Profodd fod posib cael y maen i'r wal heb arfer arfau nag unrhyw ddull arall tebyg. Un gwesty yr arhosodd Gandhi ynddo oedd Kingsley Hall yn Llundain.

I gofio am ei fawredd fel dyn paentiwyd darlun ohono ar fur yr ystafell er cof amdano. Ymwêl miloedd yno bob blwyddyn i goffau amdano. Er dirfawr dristwch a'i adnabu dienyddiwyd ef gan lofrudd yn fuan ar ôl sicrhau rhyddid i'w wlad.