91�ȱ�

Yn ystod amser rhyfel roedd yn bwysig defnyddio rheolyddion prisiau er mwyn atal gorelwa (profiteering), ond hefyd er mwyn sicrhau nad oedd Prydain yn mynd yn brin o’r eitemau angenrheidiol. Roedd cyflenwadau Prydain hefyd dan fygythiad o gyfeiriad llongau tanfor yr Almaen. Ym mis Mawrth 1942 yn unig, suddodd yr Almaenwyr 275 o longau.

Cafodd eitemau bwyd sylfaenol, cig, menyn a siwgr eu dogni o Ionawr 1940. Doedd pobl ddim yn gallu prynu nwyddau heb y cwponau dogni.

Enghraifft o lwfans wythnosol unigolyn.

Effeithiau dogni

Bu rhaid i bob cartref gwblhau ffurflen gyda manylion y bobl oedd yn byw yno ar 29 Medi 1939 sef Diwrnod Cofrestru Cenedlaethol. Roedd llawer o bobl yn casáu’r cyfyngiadau ar faint y gallen nhw ei brynu. Roedd rhai gweithwyr corfforol, yn cynnwys glowyr a llafurwyr, yn derbyn dognau ychwanegol, a gofalwyd bod eitemau megis llaeth ac olew iau penfras yn cael ei gynnig i blant a’r henoed.

Cafodd yr Arglwydd Woolton ei benodi’n Weinidog Bwyd a bu’n goruwchwylio’r gwaith o gyflwyno’r rhaglen ddogni. Cafodd ymgyrchoedd fel ‘Dig for Victory’ eu cyflwyno hefyd.

Parhaodd dogni rhai eitemau bwyd am 14 blynedd. Yn ddiddorol, roedd dogni wedi gwella deiet nifer o bobl, oherwydd bod y dogni’n cynnwys rhestr wythnosol o eitemau bwyd penodol, ac o ganlyniad i hynny roedd rhai pobl yn bwyta bwyd iachach.

Tyfodd y farchnad ddu wrth i rai gwerthwyr werthu’r eitemau dogni yma am brisiau llawer uwch. Roedd y bobl yma yn ecsbloetio dogni.