91Èȱ¬

Mae ffermwyr a mewnforwyr bwyd yn dweud gallai oedi i gytundeb fasnach ar ôl Brexit fod yn ddinistriol.

Os yw cytundeb presennol Boris Johnson yn cael ei dderbyn, fe allai hyd at bum mlynedd o drafod fod ar y gweill.

Os bydd cynnyrch o Gymru ei eisiau ar draws y byd, mae arbenigwyr yn dweud y gallai ansicrwydd olygu bod cwsmeriaid yn chwilio am gyflenwyr newydd.

Mae hyd yn oed pobl wnaeth bleidleisio i aros yn yr UE ac sy'n gweithio yn y diwydiant bwyd yn dweud eu bod eisiau'r broses ddod i ben er mwyn gallu diogelu swyddi.

Tra bod y ddadl Brexit yn parhau yn San Steffan, mae ffermwyr o Gymru, mewnforwyr bwyd a pherchnogion archfarchnadoedd yn monitro effaith bosib unrhyw gytundeb ar eu diwydiant.

Mae'r wlad yn anfon 60% o allforion fel cig oen i wledydd o fewn yr UE.

Mae rhaglen 91Èȱ¬ Wales Investigates wedi siarad gyda phobl ar draws y diwydiant bwyd i gael eu barn ar beth ddylai ddigwydd nesaf.

Ag yntau'n prynu miloedd o ddefaid ar draws Cymru bob wythnos i'w gwerthu i 12 gwlad o fewn yr UE, mae Mike Gooding yn deall i'r dim maint y diddordeb ym mwydydd y DU, a sgil effeithiau'r oedi gwleidyddol presennol.

"Ar hyn o bryd mae'r rhyddid gennym ni i fasnachu ar draws y byd drwy ein haelodaeth o'r UE," meddai.

"Brexit neu ddim Brexit fe fydd yn rhaid i ni drafod telerau newydd ac mae hynny'n broses a allai gymryd amser.

"Mae'n rhaid i ni, fel diwydiant, ddeffro i'r ffaith ein bod mewn gêm ddifrifol. Nid yw'n achos o droi fyny a dweud 'dyma ein cynnyrch, onid ydych chi ei eisiau?' Oherwydd yr ateb fydd 'mae gennyf ddigon o gynigion eraill'.

"Y sefyllfa orau fysa sortio'r problemau gwleidyddol ond cadw ein trefniadau masnachu i fynd."

Matthew Hunt sy'n rhedeg Filco Supermarkets - cadwyn o siopau annibynnol o sefydlwyd ym Mro Morgannwg yn 1946.

Mae'n cyflogi cannoedd o weithwyr mewn 13 o siopau ar draws de Cymru.

Ar hyn o bryd mae'n gallu cael bwydydd ffresh yn sydyn o Ewrop, ac mae'r posibilrwydd o dollau ychwanegol yn destun pryder.

"Byddai unrhyw gynnydd mewn costau yn fygythiad i ni," meddai.

Mae teulu Jeff Gwillim wedi bod yn ffermio yn Nhalgarth, Powys ers 1700. Mae rhan fwyaf o'i ddefaid yn cael eu gwerthu ar y cyfandir.

Ar ôl pleidleisio i adael yr UE yn 2016, mae Mr Gwillim yn dal o blaid Brexit ond gyda chytundeb masnach.

Fel nifer o ffermwyr yng Nghymru, mae'n pryderu ynghylch y posibilrwydd o orfod talu 40% mewn tollau wrth allforio os na fydd cytundeb.

Mae'n gwerthu mwy o ddefaid na'r arfer ar hyn o bryd gan ofni gostyngiad yn eu pris.

"Mae'r farchnad allforio yn hanfodol i'r holl ddiwydiant," meddai. "Mae pethau'n fwy ansicr ar hyn o bryd.

"Y peth gwaethaf allai ddigwydd yw bod y farchnad yn cwympo. Maen nhw'n cael eu gadael ar y fferm, mae'r tywydd yn troi ac mae'r defaid yn llwglyd sy'n rhywbeth dydyn ni ddim eisiau ei weld."

Mae'r darlithydd economeg ym Mhrifysgol Bangor, Dr Edward Jones yn dweud bod hi'n bosib y bydd yna gyfloedd newydd ar y gorwel unwaith daw Brexit i ben, ond mae'n rhybuddio bod disgwyl prisiau uwch yn y siopau.

"Un o'r manteision ar ôl gadael yr UE fydd cael rheolaeth dros ein tollau," meddai.

"Mae fyny i'r llywodraeth benderfynu pa dollau i osod ac i ysgogi mewnforio neu'r cynnyrch fydd ei angen arnom.

"Mae'r llywodraeth wedi dweud eu bod yn disgwyl prisiau bwydydd gynyddu 10% dan eu cynlluniau Brexit. Ond wrth edrych ar gwymp y bunt yn ddiweddar, byddai'n disgwyl cynnydd gwirioneddol o 15% os na fyddwn yn cael cytundeb fasnach gyda'r UE."

91Èȱ¬ Wales Investigates Brexit: Food for Thought, nos Lun 28 Hydref ar 91Èȱ¬ One Wales ac ar 91Èȱ¬ IPlayer.