91热爆

Tynnodd Gerallt lun y griafolen hon ar lan Afon Llugwy, ger Capel Curig yng Ngwynedd, ganol Awst 2009. Ac, os edrychwch yn fanwl ar y llun, fe welwch nad un goeden yn unig sydd yna.

Y Griafolen Ewropeaidd gyffredin yw hon yn y llun - a dyma'r griafolen sydd wedi bod mor amlwg trwy gefn gwlad Cymru (ac mewn aml i ardd) yn ystod 2009.

Ar waethaf un o'i henwau saesneg, nid aelod o deulu'r Ywen yw hon. Yn hytrach, mae'n perthyn i'r goeden afal a'r ddraenen wen. Mae yna dros hanner can math o griafolen drwy'r byd, ond S. aquparia yw'r un sydd mor drawiadol pan fydd hi yn drwm o aeron ar lethrau a glennydd afonnydd Cymru.

Caiff y griafolen ei defnyddio fel coeden addurniadol mewn gerddi yn aml, ac mae hon yn goeden ddefnyddiol iawn mewn gerddi gwyllt a gerddi bywyd gwyllt. Coeden gweddol fychan neu ganolig ei maint yw hi fel rheol, ac fe all gymeryd ei lle mewn gerddi cymedrol eu maint yn hawdd. Mae aeron y griafolen yn fwyd poblogaidd iawn i nifer o adar gwyllt, yn enwedig y Gynffon sidan (Waxwing) a theulu'r bronfeithiaid, megis y Fwalchen, y Fronfraith, Brych y coed, y Coch dan adain, ayyb. Bydd larfa nifer o wahanol wyfynod yn bwydo ar y Griafolen hefyd - megis Melyn y rhafnwydd (Gonepteryx rhamni - Brimstone), Carpiog y derw (Croallis elinguaria - Scalloped Oak), yr Emrallt cyffredin (Hemithea aestivaria - Common Emerald) a'r Ymerawdwr (Saturnia pavonia - Emperor moth)

Gwneir jeli sur a jam o aeron y griafolen, ac fe'u defnyddir i flasu rhai mathau o gwrw a gwin ond mae yna ganran uchel o asudd sorbig (sorbic acid) ynddyn nhw ac er y collir y rhan fwyaf o hwn wrth goginio (neu hyd yn oed rewi) yr aeron, nid doeth fyddai eu bwyta'n amrwd. Defnyddir y pren i durnio ac i'w naddu, ac i wneud ffyn a handleni cynion ac yn y blaen.

Mae yna beth wmbred o goelion a hen arferion ynghlwm a'r griafolen - mae rhai o'r enwau saesneg arni yn dystiolaeth o hyn, ac o gysylltiad y goeden a gwrachod a dewiniaeth. Un hen arfer yn ymwneud a'r goeden oedd fod morwyr, ar un adeg, yn cario pren criafolen ar fordeithiau er mwyn atal stormydd. Cafodd ei defnyddio hefyd i gadw gwrachod ac ysbrydion draw.

I ddychwelyd at lun Gerallt, uchod. Mae tair coeden yn y llun, gan fod yna griafolen a bedwen yn tyfu ym moncyff yr hen dderwen. Gan fod cynifer o adar yn hoff o aeron y griafolen, bydd yr hadau yn eu baw heb eu treulio ac, o bryd i'w gilydd bydd y baw yn glanio ar fforch mewn derwen ble bydd hen ddail wedi bod yn casglu tros amser; mae hwn yn bridd maethlon iawn i'r hadau. Canlyniad hyn, wedyn, yw coeden ar goeden (neu mewn coeden, fel yn yr achos hwn.