91Èȱ¬

Fe ddylai mwy gael ei wneud i ddiogelu rhai o adeiladau pwysig Cymru sydd yn eiddo i awdurdodau lleol.

Dyna'r farn yn Nhregaron ar ôl i hen ysgol uwchradd y dref gael ei gwerthu i ddatblygwr lleol.

Yn y dref, mae siom bod rhai o adeiladau mwyaf eiconig a hanesyddol yr ardal yn cael eu dymchwel.

Mae CADW yn dweud eu bod yn cydweithio gydag awdurdodau lleol i ddiogelu adeiladau gan ddefnyddio deddfwriaeth amgylchedd hanesyddol.

Fe gafodd Ysgol Uwchradd Tregaron ei hadeiladu yn 1897, ac mae'n rhan annatod o gymeriad Tregaron.

"Nid yn unig mae hyn yn golled i Dregaron ond i ardal fwy eang hefyd," meddai Cyril Evans sy'n gadeirydd ar Gymdeithas Hanes Tregaron a'r Cylch.

"Mae cenedlaethau o fyfyrwyr wedi bod yn mynychu'r ysgol, pob un ag atgofion melys o'u cyfnod yma.

"Mae adeiladau fel hyn yn diflannu ledled Cymru ac mae'n holl bwysig bod y cynghorau lleol a'r llywodraeth yn rhoi arian i mewn i'r pot er mwyn ail-wneud yr adeiladau yma a'u diogelu nhw ar gyfer y dyfodol oherwydd unwaith maen nhw wedi diflannu mae'r hanes wedi mynd.

"Mae wastad arian i rai pethau, o ble daeth yr arian i roi codiad cyflog i brif weithredwr y sir? Dyna'r cwestiwn, ai cydwybod y cynghorwyr na'th bleidleisio o blaid y codiad cyflog hwnnw."

Fe gafodd nifer o bobl ddylanwadol eu haddysg yn yr adeilad gan gynnwys George Noakes, cyn archesgob Cymru, a llenorion dylanwadol fel Kitchener Davies, Ambrose Bebb, WJ Gruffydd [Elerydd] a Cassie Davies.

Hen dad-cu David Bennett, Dai Lloyd Jenkins, oedd prifathro cyntaf Ysgol Uwchradd Tregaron a dywedodd y bydd yn "drist iawn gweld yr adeilad yn cael ei ddymchwel, achos mae hwn yn un o adeiladau eiconig Tregaron.

"Gallem ni fod yn edrych mwy ar ddefnyddio adeiladau fel hyn fel y maen nhw ac addasu ar gyfer defnydd newydd. Dyw e ddim yn digwydd bob tro ond mae angen gwneud mwy."

Bu hen ysgol gynradd Tregaron ar werth am gyfnod eleni hefyd, ond mae bellach wedi ei thynnu oddi ar y farchnad.

Dywedodd llefarydd ar ran Cadw: "Rydym yn gweithio ochr yn ochr ag awdurdodau lleol i ddiogelu adeiladau o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig drwy restru, gan ddefnyddio deddfwriaeth amgylchedd hanesyddol.

"Mae dros 30,000 o adeiladau o bwysigrwydd cenedlaethol wedi'u rhestru yng Nghymru, gyda llawer ohonynt yn berchen i'r awdurdodau lleol."

Rowland Rees Evans, cadeirydd Pwyllgor Ymddiriedolwyr Elusennau Ceredigion, oedd yn gyfrifol am werthu'r adeilad am oddeutu £160,000.

"Roedd pobl yn dechrau cwyno ynglŷn â chyflwr yr adeilad," meddai.

"Mae cyfrifoldeb 'da ni - os nad oes arian gyda ni i wneud 'e lan, beth ry'n ni fod gwneud?

"Ar ddiwedd y dydd, adfail fydd e os ni'n gwario 'chydig bach ar gynnal a chadw'r adeilad bob blwyddyn. Dyw e ddim yn mynd i bara am byth yn anffodus.

"Mae'r arian sy'n cael ei wneud o werthiant yr adeilad hefyd yn cael ei fuddsoddi nôl i addysg yn yr ardal - felly dyna'r rheswm tu ôl i'r penderfyniad."