91Èȱ¬

Mae ymgyrchwyr wedi dweud bod y cwymp yn aelodau benywaidd y Senedd yn "gam yn ôl dros gydraddoldeb".

Cymru oedd y wlad gyntaf yn y byd i gael senedd gyfartal rhwng y rhywiau yn 2003.

Ond ar ôl yr etholiad ddydd Iau gostyngodd nifer yr aelodau benywaidd o 29 i 26 allan o 60.

Er hynny, roedd hi'n ddiwrnod hanesyddol wrth i'r fenyw gyntaf o gefndir ethnig lleiafrifol i gael ei hethol i Fae Caerdydd.

Ar ôl cael ei hethol, dywedodd yr Aelod o'r Senedd Ceidwadol, Natasha Asghar, fod y Senedd yn "hen ffasiwn iawn" ac y dylai adlewyrchu "cymunedau mwy amrywiol sy'n cynrychioli Cymru go iawn".

Mae Ms Asghar, o Gasnewydd, yn dilyn yn ôl troed ei thad - y diweddar Mohammad Asghar, a fu farw yn 2020 - a oedd yr AS cyntaf o gefndir ethnig lleiafrifol.

Fel ei thad, bydd yn cynrychioli Dwyrain De Cymru, a dywedodd ei bod eisiau "ysbrydoli" eraill i wneud yr un peth.

Hi nid yn unig yw'r fenyw gyntaf o gefndir ethnig lleiafrifol o Gymru i gael ei hethol i Senedd Cymru, ond yn NhÅ·'r Cyffredin a Senedd Ewrop hefyd.

Daw ei hetholiad wrth i'r fenyw gyntaf o gefndir ethnig lleiafrifol gael ei hethol i Senedd yr Alban yn ei hanes 22 mlynedd.

Dywedodd Ms Asghar y bu "diffyg gwybodaeth" yn ei chymuned ei hun ynglŷn â sut i gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth, pan ofynnwyd iddi pam roedd hi'n meddwl bod Ceidwadwyr Cymru yn wyn a gwrywaidd yn bennaf.

Soniodd am ddilyn yn ôl troed ei thad, gan ychwanegu: "Roedd bob amser yn dweud wrthyf, 'Natasha rwy'n cael fy mendithio gan dduw i fod yr aelod cyntaf, rwy'n gweddïo at dduw nad fi yw'r olaf'... ac rwy'n falch iawn nad yw hynny'n wir ers hynny."

Yng Nghymru, roedd 43% o'r aelodau a etholwyd ddydd Iau yn fenywod.

Mae hyn yn cymharu â 34% o ASau a etholwyd i Senedd y DU yn etholiad cyffredinol 2019, a 37% yn Senedd yr Alban.

Cyn yr etholiadau roedd menywod yn dal 48% o seddi yn Senedd Cymru, gyda 29 o ferched a 31 o ddynion.

Ar ôl etholiad 2016, roedd 42% o Senedd Cymru yn fenywod ond cododd y niferoedd ar ôl i bedair merch dyngu llw yn ystod tymor y senedd.

Roedd ofnau y gallai pleidlais dydd Iau fod yn "gam enfawr yn ôl" dros amrywiaeth, ar ôl i arolygon barn awgrymu mai dim ond 34% o ymgeiswyr benywaidd oedd wedi bod mewn seddi y gellir eu hennill.

Fe wnaeth nifer o ffigyrau benywaidd allweddol yng ngwleidyddiaeth Cymru sefyll i lawr cyn yr etholiad ddydd Iau. Yn dilyn y bleidlais, mae dynion yn dal eu holl seddi bellach.

Bellach mae gan y blaid fwyaf, Llafur, 17 aelod benywaidd o'r Senedd allan o'u 30 sedd tra bod gan Blaid Cymru bump allan o 13 a'r Ceidwadwyr tair allan o 16.

Jane Dodds - unig ymgeisydd y Democratiaid Rhyddfrydol i ennill sedd yn y Senedd - ydy'r unig arweinydd plaid benywaidd yng Nghymru hefyd.

Dywedodd Cerys Furlong, o'r elusen Chwarae Teg, fod pleidiau wedi cael eu "rhybuddio dro ar ôl tro bod angen gwneud mwy" i sicrhau bod ymgeiswyr amrywiol mewn seddi y gellir eu hennill.

"Rydyn ni'n gwybod beth yw'r rhwystrau i fwy o amrywiaeth mewn gwleidyddiaeth, mae'n hen bryd cymryd camau i fynd i'r afael â nhw," meddai.

Galwodd am gyflwyno cwotâu, a mwy o fentrau i helpu pobl i sefyll etholiad, fel cyfranddaliadau swyddi i rieni.

"Am gyfnod rhy hir rydym wedi clywed geiriau cynnes am yr angen i ddarparu mwy o amrywiaeth yn ein gwleidyddiaeth, ond nid yn unig nad ydym wedi gwneud cynnydd, mae nifer y menywod wedi gostwng mewn gwirionedd," ychwanegodd.

"Mae Cymru yn haeddu Senedd sy'n adlewyrchu ein cymunedau amrywiol ac mae gan ein Senedd newydd ei hethol gyfrifoldeb i wireddu hynny."

Dywedodd Jess Blair, o'r Gymdeithas Diwygio Etholiadol (ERS), fod y gostyngiad mewn cydraddoldeb yn dangos "pa mor beryglus yw gadael amrywiaeth i bleidiau".

Ychwanegodd fod rhai rhanbarthau wedi bod mewn perygl o fod heb ferched yn eu cynrychioli ar y rhestr yn y Senedd.

"O 2003, ble mai Cymru oedd y wlad gyntaf i gyflawni senedd gytbwys, mae hwn yn gam enfawr yn ôl," meddai.

"Mae'n amlwg bod angen i ni gyflwyno mesurau statudol cwotâu rhyw o'r fath, wedi'u cysylltu â system etholiadol fwy cyfrannol, i sicrhau nad yw cydraddoldeb yn llithro'n ôl ymhellach."

Dywedodd y cwmni ymgynghori gwleidyddol Deryn fod angen mwy o "weithredu cadarnhaol" i sicrhau cydraddoldeb yng ngwleidyddiaeth Cymru a bod angen i bleidiau "feddwl eto".

Dywedodd Cathy Owens, o Deryn, fod Llafur Cymru wedi ailgyflwyno rhestrau byr gyda merched yn unig, ond bod Plaid Cymru wedi colli seddi allweddol oedd gan fenywod.

"Mae'r Ceidwadwyr yn parhau i fod â record ofnadwy o ran cynrychiolaeth," meddai.

"Mae'n wych bod gan y Ceidwadwyr y fenyw gyntaf o liw yn y Senedd, ond mae angen iddyn nhw ddechrau gweithredu nawr i sicrhau bod eu hymgeiswyr yn yr etholiad nesaf yn fwy cynrychioliadol o'r cymunedau maen nhw'n eu gwasanaethu."