Eglwys Tyddewi
top
Eglwys hynod o olwg y m么r
Un o hynodion cadeirlan Tyddewi yw ei bod wedi ei chuddio, o'r golwg yng nghysgod tir.
Y rheswm dros guddio'r Eglwys o olwg y m么r ac i lawr yng nghwm afon Alun oedd i'w hamddiffyn rhag y Llychlynwyr oedd yn hwylio yno nid yn unig i fasnachu ond hefyd i ysbeilio.
Chweched ganrif
Adeiladwyd yr eglwys gyntaf yn y chweched ganrif ond fe'i dinistriwyd tua phedair gwaith rhwng yr wythfed a'r unfed ganrif ar ddeg.
Fe'i llosgwyd i'r llawr gan y Llychlynwyr yn 1078 a'r adeilad a godwyd wedi hynny a welwn heddiw.
Dysgu sgrifennu
Mynach o Dyddewi sy'n cael y clod o ddysgu Alfred, Brenin Lloegr, sut i sgrifennu. Gwysiwyd Asser gan y brenin tua 880 i fynd o Dyddewi i Wessex i'w ddysgu.
Asser hefyd luniodd cofiant Alfred ond cymaint oedd cariad y mynach at Dyddewi fe'i gwnaeth yn amod mai dim ond hanner ei flwyddyn a dreuliai yn yr hyn a alwai'n Sacsoni ond y gweddill ym Mrytania - Tyddewi, mae'n debyg.
Siom Gerallt Gymro
Llenor y cysylltir ei enw 芒 Thyddewi yw Gerallt Gymro, y gwr a fethodd yn ei uchelgais i fod yn Esgob Tyddewi a gorfod bodloni ar fod yn Archddiacon.
Gyda'r Normaniaid yn llywodraethu yn myd yr eglwys, ac er bod Gerallt yn dri-chwarter Norman, yr oedd yn ormod o Gymro i gael ei ddyrchafu yn Esgob ac mae cofeb iddo yng Nghapel y Drindod yn ei ddarlunio gydag ysgrifbin yn ei law a'r cap esgobol wrth ei draed.
Adeiladu'r gadeirlan
Y trydydd o'r Esgobion Normanaidd, Peter de Leia o Fflorens, tua 1180, gynlluniodd a dechrau'r gwaith o adeiladu'r hyn a welir heddiw ond bu cyfraniad Gerallt yn fawr a thrwy hynny cafodd ei esgusodi rhag mynd i'r Trydydd Groesg芒d. Hynny, a'i daith drwy Gymru gydag Archesgob Baldwin, Caergaint, yn annog y tywysogion Cymreig i ymuno yn y Groesg芒d.
Mae beddrod Gerallt yn yr Eglwys Gadeiriol a chredir mai yma, hefyd, y gorwedd yr Arglwydd Rhys ap Gruffydd a'i fab Rhys Grug dan feddrodau ar ffurf marchogion mewn gwisg milwr o'r bedwaredd-ganrif-ar-ddeg.
Gan fod Rhys ap Gruffydd yn farw yn 1196 byddai'r feddrod wedi ei llunio oddeutu dwy ganrif yn ddiweddarach, o bosib gan eu disgynyddion, teulu Talbot.
Dros y canrifoedd ychwanegwyd ati ond saif cynllun gwreiddiol Peter de Leia. Oherwydd lleithder y tir yn yr hen amser syrthiodd nifer o'r tyrau.
Heddiw, mae Eglwys Gadeiriol Tyddewi yn llecyn hyfryd ac yn "lle i enaid gael llonydd".
