Prìomh fhiosrachadh
San artaigil seo mun Fhànas gheibh thu a-mach mu:
- an Talamh, a' Ghrian agus a' Ghealach
- an t-adhbhar a tha latha agus oidhche ann
- na chì sinn ris an latha agus air an oidhche
- an t-adhbhar a tha lathaichean agus oidhcheannan diofraichte aig diofar amannan dhen bhliadhna.
Agus gheibh thu a-mach dè dh'ionnsaich thu le gnìomh no dhà!
Latha agus oidhche
Tha an latha agus an oidhche gu math eadar-dhealaichte.
Am bi thu uair sam bith a' coimhead suas dhan adhar? Dè chì thu tron latha? Dè chì thu air an oidhche?
Image caption, Ma choimheadas tu suas air latha soilleir, tha an t-adhar soillseach agus chì thu a' Ghrian. Ach cha bu chòir dhut gu bràth coimhead gu dìreach air a' Ghrèin. Faodaidh i do shùilean a mhilleadh.
1 of 5
Ceistean
Ris an latha 's àbhaist gu bheil e soilleir.
Anns a' mhadainn bidh sinn a' gabhail ar bracaist agus a' dol dhan sgoil-àraich no dhan sgoil.
Feasgar bidh sinn a' dol dhachaigh agus bidh sinn a' dol dhan leabaidh air an oidhche.
Coimhead tro na dealbhan agus inns am bi thu a' dèanamh nan rudan sin anns a' mhadainn, feasgar no air an oidhche.
Carson a tha latha agus oidhche ann?
Coimhead
Tha sinn a' fuireach air planaid ris an canar an Talamh. 'S e ball mòr, uabhasach a th' ann a tha a' seòladh san fhànas.
'S e reul sònraichte fhèin mòr a tha anns a' Ghrèin a tha uabhasach teth agus uabhasach soilleir. Bidh i a' blàthachadh na Talmhainn agus a' toirt solas dhuinn.
Tha an leth seo dhen Talamh soilleir oir tha e a' coimhead ris a' Ghrèin.
Tha an leth eile dhen Talamh ann an dorchadas oir tha e a' coimhead air falbh bhon Ghrèin.
Tha an Talamh a' cur car fad na h-ùine. Nach toir sinn sùil air mar a tha seo a' cruthachadh latha agus oidhche.
Seo Alba. Tha i dìreach air gluasad bhon dorchadas a sholas na grèine. Tha seo a' ciallachadh gu bheil an latha dìreach a' tòiseachadh ann an Alba agus tha a' ghrian ag èirigh anns an adhar.
Seo Sam. Tha e air a bhracaist a ghabhail agus tha e a-nis a' falbh a choinneachadh a charaidean. An dòchas gum bi madainn mhath agad, Sam.
Ach chan e a' mhadainn a th' ann sa h-uile h-àite. Air taobh eile na planaid, tha dùthaich air a bheil Astràilia.
Tha i air gluasad à solas na grèine dhan dubhar agus tha sin a' ciallachadh gu bheil an oidhche a' tòiseachadh ann an Astràilia. Chan fhaic sinn a' ghrian air an oidhche. Ma thèid thu a-mach air oidhche shoilleir, chì thu a' Ghealach, na reultan agus na pàtrain a bhios iad a' dèanamh san adhar.
Seo Nina. Tha i a' mèaranaich chionn 's gur e tràth cadail a th' ann ann an Astràilia. Oidhche mhath, Nina.
Fhad 's a tha Nina na cadal, tha Astràilia a' gluasad timcheall taobh dorcha na Talmhainn, air ais chun an taoibh ghrianaich.
Ach air taobh eile na planaid, tha an aon ghluasad a' ciallachadh gu bheil Alba a' dol tron taobh ghrianach air ais dhan dorchadas.
Nuair a tha i anns an dubhar, tha sin a' ciallachadh gur e an oidhche a th' ann ann an Alba. A-nis tha Sam a' mèaranaich. Àm cadail, Sam.
Agus aig an dearbh àm tha Astràilia air gluasad air ais timcheall chun t-solais, agus tha sin a' ciallachadh gur e a' mhadainn a th' ann ann an Astràilia. Tha Nina agus an cù a' dol air chuairt. Madainn mhath, Nina.
Tha an Talamh a' toirt 24 uairean a thìde aon char a chur. Sin mar a tha sinn a' tomhas aon latha.
Tha an Talamh an-còmhnaidh a' cur car gu mall fiù 's ged nach faic agus nach fairich thu sinn a' tionndadh.
Tha solas na grèine a' deàrrsadh air a' phàirt dhen Talamh a tha a' coimhead ris a' Ghrèin agus tha an latha ann.
Tha i dorcha anns a' phàirt dhen Talamh a tha a' coimhead air falbh bhon Ghrèin agus tha an oidhche ann.
Mar sin, nuair a tha an latha ann, tha sinn a' coimhead ris a' Ghrèin, ach nuair a bhios an Talamh a' cur car, bidh sinn a' tionndadh air falbh bhon Ghrèin, agus a' gluasad chun na h-oidhche.
Am faic thu far a bheil a' Ghrian an taca ris an Talamh?
Tha a' Ghrian air taobh clì an Talaimh a seo.
Tha fios againn air a seo oir tha solas air an taobh dhen Talamh a tha a' coimhead ris a' Ghrèin.
Dè an diofar a chì thu eadar Alba agus Astràilia?
Tha Alba dìreach air tionndadh a-steach a sholas na Grèine agus tha latha ùr a' tòiseachadh.
Tha Astràilia air taobh eile an Talaimh agus air tionndadh a-mach à solas na Grèine, mar sin bidh an oidhche ann.
Anns a' gheamhradh tha na h-oidhcheannan fada agus na làithean goirid. Mar sin bidh e dorcha anns a' mhadainn nuair a dh'èireas tu agus dorcha fada mus tèid thu dhan leabaidh.
As t-samhradh tha na làithean fada agus na h-oidhcheannan gu math nas giorra. Bidh an latha ann nuair a dh'èireas tu agus nuair a thèid thu dhan leabaidh.
An Talamh
Tha sinn a' fuireach air planaid ris an canar an Talamh. Seo an Talamh a' coimhead bhon fhànas.
Image source, NASATha an Talamh coltach ri balla, agus canaidh sinn cruinne ris a seo.
Tha na sgìrean buidhe agus uaine a' sealltainn far a bheil tìr.
'S e muir a th' anns na pàirtean gorm.
Tha na pìosan geala a' sealltainn sgòthan.
Chì sinn na sgìrean sin gu soilleir chionn tha a' Ghrian a' deàrrsadh orra.
Image source, NASATha coltas gu math eadar-dhealaichte air an Talamh air an oidhche.
Tha a h-uile càil a' coimhead gu math dorcha. Tha sin air sgàth 's nach eil a' Ghrian a' deàrrsadh orra.
Am faic thu spotan soilleir sam bith? Sin far a bheil bailtean agus mòr-bhailtean. Tha iad a' coimhead soilleir air sgàth nan solais air na sràidean, no bho thogalaichean no bho thrafaig.
Chì thu fhathast sgòthan, ach tha iad a' coimhead gu math dorcha seach mar a bha iad roimhe oir chan eil a' Ghrian a' deàrrsadh orra.
Dè tha anns a' Ghrèin?
'S e reul a tha anns a' Ghrèin, ach chan eil i coltach ri reultan eile. Tha sin air sgàth 's gu bheil i gu math nas fhaisge air an Talamh na reul sam bith eile.
Cleas nan reultan uile, 's e ball mòr gas a tha anns a' Ghrèin. Tha an gas cho teth 's gum bi e a' deàrrsadh, dìreach mar a bhios teine.
Bidh a' Ghrian a' toirt dhuinn solas a bhios a' dèanamh nan làithean soilleir. Agus bidh teas bhon Ghrèin a' cumail na planaid againn blàth gu leòr airson a bhith beò oirre.
Image source, NASATha a' Ghrian ro shoilleir airson coimhead oirre. Tha i cho soilleir 's gum faod i do shùilean a mhilleadh, no fiù 's camara a bhios a' coimhead oirre.
Chaidh an dealbh seo dhen Ghrèin a thogail le fioltairean sònraichte a bhios a' dìon a' chamara. Bidh iad cuideachd a' dèanamh an deilbh dorcha airson gum faic sinn fiosrachadh mionaideach air uachdar na Grèine.
Dè tha anns a' Ghealaich?
'S e ball creige a tha anns a' Ghealaich agus bidh i a' cur car mun Talamh.
Cha bhi i a' cur a-mach solas mar a bhios reul. Tha a' Ghealach a' coimhead soilleir oir bidh i ag ath-thilgeil solas bhon Ghrèin.
Dìreach mar a tha an Talamh, tha an taobh dhen Ghealaich a tha a' coimhead ris a' Ghrèin a' deàrrsadh. Tha sgàile air an taobh eile.
Tha a' Ghealach an-còmhnaidh na cruinne. Ach uaireannan saoilidh tu gu bheil cruth eile oirre.
Uaireannan, chì sinn a h-uile sgath dhen taobh dhen Ghealaich a tha a' deàrrsadh. Uaireannan, chì sinn pàirt dhen taobh a tha a' deàrrsadh agus pàirt dhen taobh a tha fo sgàile. Sin an t-adhbhar gun saoil sinn gu bheil a' Ghealach ag atharrachadh a cruth.
Image source, NASAA' siubhal dhan Ghealaich
Bha daoine ris an canar speuradairean air a' ghealaich. Tha a' ghealach air a dèanamh de chreag.
Shiubhail iad dhan ghealaich ann an rocaid agus bha deiseachan sònraichte orra airson an dìon.
