Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 391: Tuiltean

Tha sinn cleachdte ri tuiltean anns na h-aibhnichean againn, nach eil? Tha m貌ran dhen bheachd gur e Bl脿thachadh na Cruinne as coireach ris an uiread de thuiltean a tha sinn a鈥 faighinn. Ach fada mus robh guth air a leithid, bha tuiltean f矛or dhona ann. Am measg an fheadhainn a bu mhiosa a chaidh a chl脿radh a-riamh bha na tuiltean m貌ra ann an ochd ceud deug, fichead 鈥檚 a naoi (1829).

Mar a chunnaic sinn an t-seachdain sa chaidh, bha iad dona gu le貌r ann an Siorrachd Rois. Bha iad dona cuideachd ann an Cataibh, Gallaibh agus Arcaibh. Ach 鈥檚 e Moireibh an t-脿ite a bu mhotha a dh鈥檉huiling. Bha d矛le uabhasach anns a鈥 Mhonadh Ruadh agus anns a鈥 Mhonadh Liath. Agus chaidh uisge m貌r a-steach gu tr矛 aibhnichean gu h-脿raidh 鈥 Uisge Losaidh, Uisge 脠ireann agus Uisge Narann. Bha lighe mh貌r anns na tr矛.

Th貌isich e air sileadh feasgar na S脿baid, an d脿rna latha dhen L霉nastal. Ann an Hunndaidh eadar c貌ig uairean sa mhadainn air an treas latha agus c貌ig uairean sa mhadainn air a鈥 cheathramh latha dhen mh矛os, thuit tr矛 貌irlich de dh鈥檜isge. Bha sin co-ionann ris an t-siathamh p脿irt de na bhiodh an t-脿ite sin a鈥 faighinn ann am bliadhna. Tha Hunndaidh p矛os m貌r air falbh bho na beanntan. Is cinnteach gun robh fad a bharrachd na tr矛 貌irlich air talamh 脿rd a鈥 Mhonaidh L猫ith.

Rinn an tuil sgrios air m貌ran drochaidean. Bha muileann f霉caidh, no muileann luadhaidh, ann am F脿illeadh ann an Srath Narann. Bha uidheamachd ann a bhathar a鈥 cleachdadh airson cl貌 a luadhadh. Bha an uidheamachd trom. Ach, a dh鈥檃indeoin sin, chaidh a sguabadh air falbh leis an t-sruth. Agus stad i mu dheireadh naoi m矛le nas fhaide s矛os an abhainn.

Aig Cl脿bha, ann an Srath Narann, tha seann bharpaichean ainmeil. Sin 脿iteachan, air an d猫anamh de chloich, far an deach daoine a thiodhlacadh anns an t-seann aimsir. Tha na barpaichean air a bhith ann bho Linn an Umha. Gu fortanach sheas iad an aghaidh na tuile. Sheas, agus clach mh貌r mh貌r a bha aithnichte do mhuinntir an 脿ite mar Clach Mh貌r a鈥 Chruaidh-ghoirtein. Ach cha robh Muileann Chl脿bha cho fortanach. Chaidh a sguabadh air falbh.

Bha an aon st貌iridh aig na daoine a bha a鈥 fuireach faisg air na tr矛 aibhnichean. Chaidh sgrios a dh猫anamh air Cala Inbhir Narann. Chaidh an drochaid air rathad m貌r an Righ, thairis air Uisge 脠ireann, a leagail. Chaill daoine taighean, b脿rr is stoc.

Agus cha robh an gnothach seachad. D矛reach tr矛 seachdainean 脿s d猫idh sin 鈥 air an t-seachdamh latha fichead dhen L霉nastal 鈥 bha d矛le bh脿thte ann a-rithist. Agus thachair an aon se貌rsa sgrios a-rithist. Bha uidheamachd muileann luadhaidh F脿illidh air ais ann am F脿illeadh. Ach chaidh a sguabadh air falbh a-rithist. Bha Muileann Chl脿bha air a thogail as 霉r. Chaidh a sgrios a-rithist leis an d脿rna tuil. Chaidh tuilleadh millidh a dh猫anamh air Cala Inbhir Narann is m貌ran 脿iteachan eile.

Bha dithis uaislean ann an Caisteal Chaladair airson sealg. Dh鈥檉halbh fear de luchd-obrach a鈥 chaisteil ann an cairt airson na m脿ileidean aca a thoirt a dh鈥橧nbhir Nis. Dh鈥檉heuch e ri faighinn tarsainn na h-aibhne ach chaidh a sguabadh air falbh leis an t-sruth. Chuir e seachad seachd uairean a th矛de ann am meadhan na h-aibhne 鈥 air an oidhche 鈥 mus d鈥 fhuair e a-mach gu s脿bhailteachd. Sin mar a bha c霉isean ann an Tuil Mh貌r Mhoireibh ann an ochd ceud deug, fichead 鈥檚 a naoi.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: Siorrachd Rois: Ross-shire; lighe: flooded area caused by a burn or river breaking its banks; L霉nastal: August; 貌irlich: inches; uidheamachd: equipment; barpaichean: chambered cairns; Muileann Chl脿bha: The Mill of Clava; tuil: flood; Caisteal Chaladair: Cawdor Castle; m脿ileidean: bags, cases; s脿bhailteachd: safety.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: Bl脿thachadh na Cruinne: Global Warming; an uiread de thuiltean: the [large] number of floods; fada mus robh guth air a leithid: long before such things were being talked about; a chaidh a chl脿radh a-riamh: that were ever recorded; Cataibh, Gallaibh agus Arcaibh: Sutherland, Caithness and Orkney; 鈥檚 e Moireibh an t-脿ite a bu mhotha a dh鈥檉huiling: Moray is the place that suffered most; d矛le uabhasach: a terrible downpour; Uisge Losaidh, Uisge 脠ireann agus Uisge Narann: the River Lossie, Findhorn River and the River Nairn; th貌isich e air sileadh: it started to rain, co-ionann ris an t-siathamh p脿irt de na bhiodh X a鈥 faighinn ann am bliadhna: equivalent to a sixth of what X would receive in a year; tha Hunndaidh p矛os m貌r air falbh bho na beanntan: Huntly is a good distance away from the mountains; is cinnteach gun robh fad a bharrachd na: it鈥檚 certain that much more than; talamh 脿rd a鈥 Mhonaidh L猫ith: the high ground of the Monadh Liath; a bhathar a鈥 cleachdadh airson cl貌 a luadhadh: which was used to full cloth; chaidh a sguabadh air falbh: it was swept away; far an deach daoine a thiodhlacadh: where people were buried; Linn an Umha: The Bronze Age; sheas iad an aghaidh na tuile: they withstood the flood; Clach Mh貌r a鈥 Chruaidh-ghoirtein: the big stone of the little hard field; rathad m貌r an Righ: the main road; d矛le bh脿thte: a terrible downpour; dithis uaislean: two gentlemen (鈥渢offs鈥); Tuil Mh貌r Mhoireibh: The Great Flood[s] of Moray (known in Scots as 鈥淭he Muckle Spate鈥).

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: bha muileann f霉caidh, no muileann luadhaidh, ann am F脿illeadh: there was a fulling mill at Faillie. The point this week is about rescuing the verb f霉c, f霉cadh from oblivion. The verb most commonly used today for the waulking or fulling of cloth is luadh, luadhadh, which is well known to us from the 貌rain luadhaidh (waulking songs) of the Western Isles. But there is another verb f霉c, f霉cadh and it wouldn鈥檛 surprise me if it had been used by the Gaelic speakers of Moray. F霉cadair means a waulker or fuller and his trade is known as f霉cadaireachd. The Gaelic for the surname Walker is Mac an Fh霉cadair and it is likely that the original for the unusual looking Moray place name Maggiknockater is Magh an Fh霉cadair (the plain of the fuller).

Gn脿ths-cainnt na Litreach

Gn脿ths-cainnt na Litreach: Tha sinn cleachdte ri tuiltean: we鈥檙e used to floods. Cleachdte ri: used to.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast