91�ȱ�

Mae Gareth Evans-Jones yn awdur ac yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Bangor. Ennillodd wobr Llyfr y Flwyddyn yn y categori Ffeithiol-Greadigol yn 2023, ac mae wedi enill Medal Ddrama’r Eisteddfod Genedlaethol yn 2019 a 2021.

Nawr, mae ar fin dechrau prosiect newydd o’r enw GogLais. Nod GogLais yw archwilio’r profiad cwiyr yng ngogledd-orllewin Cymru a gofyn y cwestiwn beth yw’r ddrama gwiyr Gymraeg, gogledd-orllewin heddiw.

Dywedodd Gareth, sydd o Farian Glas yn Ynys Môn:

“Sgwrs efo Gethin Evans [Cyfarwyddwr Artistig] Frân Wen oedd hi i ddechrau ynglŷn a pha fath o ddramâu cwiyr sy ’na dyddiau yma. Dyma sylwi fod ’na fwy o ddramâu cwiyr yn Gymraeg heddiw – sy’n wych o beth – ond mae rheiny sy’ ’na yn dueddol i ganolbwyntio fwy at dde-ddwyrain Cymru.

“Mae yna ambell eithriad fel Brên, Calon, Fi gan Bethan Marlow, sgyno’r elfen gogledd-orllewin i ryw raddau, ond does dim llawer wedi’u gwreiddio yn y gogledd.”

Mae’n prysuro i ddweud nad oes modd i unrhyw ddrama gyfleu pob profiad cwiyr yn y gogledd-orllewin gan fod profiad pawb yn wahanol.

Ond ei fwriad gyda phrosiect GogLais yw gofyn y cwestiwn sut beth yw bod yn berson LHDTC+ yn y gogledd heddiw? Oes llai o issues nag oedd yna 20 mlynedd yn ôl neu a yw pobl LHDTC+ yn dal i osgoi mynd allan i dref benodol rhag ofn cael eu hambygio?

Er mwyn dechrau’r trafodaethau hyn mewn gofod diogel, mae Gareth a chefnogwyr o GISDA a TINN Gogledd Cymru yn gwahodd pobl i wylio detholiad o bump drama gwiyr sydd â’u gwreiddiau yn y Gymru wledig.

Yn dilyn bob perfformiad, bydd trafodaeth gyda’r gynulleidfa lle bydd yn holi cwestiynau fel ‘a yw’r ddrama’n dangos profiad cyfarwydd i chi?’, neu ‘oes rhywbeth yn broblematig yn y ddrama hon?’ ac yn y blaen.

Cynhaliodd Gareth y sesiwn gyntaf o bump nos Fercher, 27 Tachwedd, yn Nyth y Frân Wen ym Mhorthaethwy. Perfformiwyd ‘Wyneb yn Wyneb’ gan Meic Povey gan Judith Humphreys a Gethin Bickerton.

“Yr unig ddrama Gymraeg sydd efo unrhyw gynrychiolaeth gwiyr yn yr ardal yma ydi Wyneb yn Wyneb gan Meic Povey, sydd o tua 30 mlynedd yn ôl. Hon ydy’r ddrama gyntaf o sesiynau GogLais ac mae hi’n trafod HIV ac AIDS, a bod, mewn difri’, bod yn hoyw yn rhywbeth sy’n arwain at atgasedd cymdeithasol ac atgasedd teuluol a marwolaeth. A dyna’r math o naratifau sydd wedi cael eu gweld yn aml.”

Hoffai Gareth sgwrsio gyda phobl sy’n mynd i helpu i ehangu’r naratif hwn. Mynegodd ei fod eisiau gwybod beth yw’r pethau da am fod yn LHDTC+ yng ngogledd-orllewin Cymru, beth yw’r heriau cyffredin – ydy o’n rhywbeth i wneud efo rhagenwau, ydi o’n rhywbeth i wneud efo perthnasau o ran rhai monogamous neu rai agored.

Mae ganddo hefyd ddiddordeb mewn clywed am sut mae’r to iau yn gweld bod yn cwiyr o’i gymharu â sut mae pobl hŷn yn gweld pethau, beth yw’r gwahaniaethau.

“Mewn difri, lot o gwestiynau sy’ gen i. Bwriad GogLais ydi creu gofod lle mae modd rhannu’r safbwyntiau o ran be’ mae’n olygu i fod yn LHDTC+ yn y gogledd heddiw ’ma.”

Mae’n gobeithio denu pobl o bob hunaniaeth i’r sesiynau er mwyn cael darlun mor eang a phosib cyn iddo fynd ymlaen at ail ran y prosiect, sef ysgrifennu drama Gymraeg gwiyr gyfoes.

“Mae’n bwysig nodi nad drama air-am-air fydd hi, a fydd ’na ddim defnyddio straeon go iawn na geiriau go iawn pobl. Cael gweld be’ ydi’r teimladau a’r safbwyntiau, dyna bwrpas y cam cyntaf ’ma.”

Bydd rhan gyntaf prosiect GogLais yn digwydd dros gyfnod o bump wythnos tan ganol Ionawr 2025. Y dramâu fydd yn cael eu perfformio, a hynny am ddim, yw Wyneb yn Wyneb gan Meic Povey, Es & Flo gan Jennifer Lunn, 5 Guys Chillin’ gan Peter Darney, Overflow gan Travis Alabanza a Vampire Lesbians of Sodom gan Charles Busch.