91Èȱ¬

Mae pobl sy'n bwriadu mynd i nofio yn rhai o afonydd Cymru yn cael eu rhybuddio i fod yn ymwybodol o fudreddi a llygredd cyn gwneud hynny.

Mae afonydd wedi dod yn llefydd fwyfwy poblogaidd i nofio, yn enwedig gyda phyllau nofio swyddogol wedi bod ynghau dros y cyfnod clo.

Ond yn ôl ffigyrau Dŵr Cymru, yn 2020 cafodd carthion eu colli i afonydd yng Nghymru dros 100,000 o weithiau.

Dywedodd Llywodraeth Cymru ei bod wedi gwario miliynau o bunnoedd ar sicrhau hylendid afonydd, a bod gan 46% o afonydd "statws da" o ran lefelau llygredd.

Fis Ebrill eleni fe wnaeth Dŵr Cymru ddatgelu bod 100,000 enghraifft o lygru afonydd wedi digwydd ar draws y rhwydwaith yng Nghymru yn 2020.

Dros y blynyddoedd mae'r cwmni wedi wynebu dirwyon o gannoedd o filoedd o bunnau am ladd pysgod, gollwng cemegau a gollwng carthion i afonydd.

Yn ôl Angela Jones, sydd wedi nofio'n gyson yn Afon Gwy yn Sir Fynwy am 35 mlynedd, mae'r afon yn marw oherwydd carthion a llygredd fferm.

Dywedodd ei bod hi erioed wedi ei gweld yn y fath gyflwr, a bod ardaloedd o'r afon na fyddai hi yn mynd i'r dŵr mwyach.

"Mae'n amarch gan gwmnïau dŵr, a ffermwyr sy'n ei drin fel carthffos agored," meddai Ms Jones, 55.

Mae hi'n galw am gosbau llymach i'r rheiny sy'n llygru afonydd.

Yn ôl Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) mae dros hanner Afon Gwy wedi methu â chyrraedd targedau o ran lefelau llygredd, ac mae rhai yn rhoi'r bai ar ffermydd dofednod.

Tra bod CNC yn cydnabod bod ffatrïoedd dofednod yn cael rhyw effaith, mae'r corff yn dweud bod y rhesymau yn aml yn fwy cymhleth ac yn dod o wahanol ffynonellau.

"Pan chi'n gweld faint o fudreddi sy'n cael ei ddympio, mae'n ofnadwy, ond dydw i ddim am roi'r ffidil yn y to gyda'r afon yma," meddai Ms Jones.

Mae Llywodraeth Cymru wedi dynodi Cymru gyfan yn Barth Perygl Nitradau (NVZ) a chyflwyno rheolau llymach ar storio a gwasgaru slyri er mwyn ceisio mynd i'r afael â llygredd afonydd.

Ond mae undeb ffermio NFU Cymru wedi cael yr hawl i apelio yn erbyn y rheolau newydd yn yr Uchel Lys.

Dywedodd corff Afonydd Cymru, sy'n cynrychioli ymddiriedolaethau afonydd, bod angen gwella systemau gorlifo carthffosydd, ond y byddai gwneud hynny yn cymryd degawdau ac yn costio biliynau o bunnoedd.

Ychwanegodd bod problemau llygredd wedi gwaethygu wrth i ffermio da byw ddwysau.

Dywedodd y cadeirydd Chris Mills bod "y gwastraff sy'n cael ei gynhyrchu o'r ffermio yma yn ormod i'r tir ddelio gydag ef".

Dywedodd Llywodraeth Cymru ei bod wedi buddsoddi £9.5m yn y flwyddyn ariannol bresennol er mwyn gwella safon dŵr yng Nghymru, a bod 46% o afonydd Cymru â "statws da" o ran lefelau llygredd.

Ond ychwanegodd y bydd rhai cemegau oedd yn cael eu defnyddio yn y gorffennol yn "cael effaith ar amgylchedd y dŵr am ddegawdau i ddod".

Ychwanegodd Cyfoeth Naturiol Cymru bod ganddynt amryw o brosiectau ar waith i wella iechyd afonydd, a'u bod wedi sicrhau euogfarnau yn erbyn tri chwmni dŵr yn y chwe blynedd ddiwethaf.

Dywedodd Dŵr Cymru ei fod wedi buddsoddi dros £85m yn y degawd diwethaf yn tynnu ffosfforws o afonydd - gan gynnwys mewn 10 man yn Afon Gwy.

"Ry'n ni wedi ymrwymo i weithio ar y cyd â'r holl gyrff er mwyn chwarae ein rhan yn helpu gwella safon afonydd ymhellach," meddai llefarydd.