91Èȱ¬

Mae'r actores Iola Gregory wedi marw yn 71 oed wedi salwch byr.

Roedd hi'n adnabyddus am ei gwaith teledu a ffilmiau Cymreig, a bydd llawer yn ei chofio fwyaf am ei phortread o Jean McGurk yn yr opera sebon Pobol y Cwm.

Fe ymddangosodd Iola Gregory mewn sawl ffilm yn yr 1980au gan gynnwys Aderyn Papur, Rhosyn a Rhith, a Stormydd Awst.

Hi hefyd oedd yn actio cymeriad y fam yn y gyfres deledu boblogaidd Joni Jones, ac fe chwaraeodd rhan y matron yn nhrydedd gyfres y ddrama deledu District Nurse.

Mae Cadeirydd Awdurdod S4C wedi rhoi teyrnged i'r actores gan ei disgrifio fel "un o gymeriadau mawr" y byd drama yng Nghymru.

Yn yr 1970au penderfynodd ddod yn actores broffesiynol, ac roedd yn un o'r actorion gafodd y syniad bod angen theatr yng Ngwynedd er mwyn gwasanaethu pobl yr ardal.

Yn sgil hynny fe aeth hi a Valmai Jones, Catrin Edwards, Myrddin 'Mei' Jones a Dyfan Roberts ati i sefydlu Theatr Bara Caws yn 1977.

Roedd ei llais hefyd i'w glywed ar y radio wrth iddi chwarae rhan Siwan yn nrama Saunders Lewis ar Radio Cymru yn 1990.

Yn 1987 camodd ar set Cwmderi fel y cymeriad lliwgar Jean McGurk, neu Mrs Mac, gan briodi Glan a symud i fyw yn y Deri Arms.

Gadawodd yr opera sebon yn 1997 i fynd i fyw yn Tenerife, ond fe ddaeth hi yn ôl i'r cwm ar ymweliadau byr sawl gwaith wedi hynny.

Fe wnaeth hi ymddangos yn fwy diweddar yn y gyfres Rownd a Rownd a Porthpenwaig.

Mae'n gadael dwy ferch.

Dywedodd Cadeirydd Awdurdod S4C, Huw Jones, ei fod yn "dristwch clywed am farwolaeth Iola Gregory, un o gymeriadau mawr y byd perfformio yng Nghymru dros y 40 mlynedd diwethaf".

"Pa bynnag rôl y byddai hi'n perfformio, byddai ei phresenoldeb i'w deimlo ar lwyfan, teledu neu ffilm, arwydd o wir ddawn i bortreadu cymeriad."

Ychwanegodd Huw Jones: "Roedd ei chyfraniad i'r byd drama yn un anferthol, ei hymroddiad i'r diwydiannau creadigol yn angerddol ac fe fydd yna golled aruthrol ar ei hôl."

Dywedodd Llyr Morus, Cynhyrchydd y Gyfres i Pobol y Cwm: "Jean McGurk yw un o gymeriadau mwyaf poblogaidd ac eiconig Cwmderi.

"Yn cadw'r Deri am ddegawd, roedd Mrs Mac yn galon i'r Cwm, weithiau'n ffraeth, weithiau'n ffyrnig. Mi fydd hi'n ran o deulu Pobol y Cwm am byth.

"Ry'n ni oll, y cast a'r criw, yn meddwl am deulu a ffrindiau Iola Gregory."

Un a serennodd ochr yn ochr ag Iola Gregory yng nghyfres Pobol y Cwm oedd yr actor a'r cyfarwyddwr Geraint Morgan, a oedd yn chwarae rhan Barry John yn y gyfres.

Wrth roi teyrnged iddi ar wefan Twitter, dywedodd: "Torri nghalon o glywed am farwolaeth Iola Gregory. Atgofion hapus iawn o'i chwmni. Actores heb ei hail, ac yn asgwrn cefn i gyd, mi helpodd fi i dyfu fyny."