Canfod tarddiad cerrig C么r y Cewri
- Cyhoeddwyd
Bydd archeolegwyr yn ceisio canfod sut gafodd y cerrig gleision eu symud i G么r y Cewri.
Mae arbenigwyr wedi cadarnhau am y tro cyntaf fod rhai o'r creigiau yng Ngh么r y Cewri wedi dod o Sir Benfro.
Credir ers amser mai Mynyddoedd y Preseli yw tarddiad y cerrig gleision gafodd eu defnyddio er mwyn codi rhan gyntaf y c么r yn 2300 CC.
Yn awr mae ymchwil gan Amgueddfa Genedlaethol Cymru a Phrifysgol Caerl欧r wedi canfod tarddiad y cerrig o fewn 70 metr (230 troedfedd) i Graig Rhos-y-felin ger Pont Saeson.
Dywedodd Dr Richard Bevins o'r amgueddfa y byddai'r darganfyddiad yn helpu arbenigwyr i ganfod sut gafodd y cerrig eu symud.
Cerrig rhyolitig
Casglodd Dr Bevins a Dr Rob Ixer o Brifysgol Caerl欧r samplau o gerrig yn Sir Benfro dros gyfnod o naw mis mewn ymgais i ganfod tarddiad cerrig naddion rhyolit sydd 150 milltir i ffwrdd yng Ngh么r y Cewri.
Gan astudio cynnwys mwynol y cerrig a pherthynas gweadeddol y tu mewn i'r garreg fe ganfu'r archeolegwyr fod 99% o'r samplau yng Ngh么r y Cewri yn cydweddu 芒'r cerrig yng Nghraig-y-felin.
Dywed yr archeolegwyr fod y cerrig rhyolitig yng Nghraig-y-felin yn wahanol i bob carreg arall yn Ne Cymru a bod y ffaith hon yn helpu lleoli bron bob un o gerrig rhyolit C么r y Cewri i ardal o rai cannoedd o fetrau sgw芒r yn sir Benfro.
Ond mae gwahaniaethau eraill rhwng y cerrig yn yr ardal hon wedi galluogi Dr Bevins a Dr Ixer i leoli tarddiad y cerrig yng Ngh么r y Cewri i un rhan yng ngogledd ddwyrain Rhos-y-felin.
Dywedodd Dr Ixer fod y darganfyddiad o darddiad y cerrig yn un "annisgwyl a chyffrous".
Cerrig gleision
"Mae'n anhygoel ein bod ni wedi gallu lleoli tarddiad carreg archeolegol arwyddocaol fel hyn mor gywir," ychwanegodd.
"Gyda dyfal barhad rydyn ni'n benderfynol i ddarganfod tarddiad y rhan helaeth os nad holl gerrig gleision C么r y Cewri fydd yn galluogi archeolegwyr i barhau 芒'u dyfaliadau."
Bydd archeolegwyr yn awr yn cynnal ymchwil i geisio canfod sut gafodd y cerrig gleision eu symud o Sir Benfro i G么r y Cewri.
"Mae llawer o bobl wedi gofyn y cwestiwn hwn dros y blynyddoedd," meddai Dr Bevins.
"Cafodd y cerrig eu cludo i G么r y Cewri gan drafnidiaeth ddynol neu gan drafnidiaeth dros rew?
"Diolch i ymchwil daearegol rydyn ni wedi canfod tarddiad y cerrig rhyolit ac mae hyn yn gyfle i archeolegwyr ganfod ateb i'r cwestiynau hyn."
Ychwanegodd Dr Bevins fod gwaith ymchwil i ganfod tarddiad pedair carreg yng Ngh么r y Cewri nad ydynt yn deillio o Rhos-y-felin.