91Èȱ¬

Gallai "llanw o ddallineb y gellid osgoi" daro Cymru os nad yw gwasanaethau gofal llygaid yn cael eu diwygio, yn ôl ymgynghorydd.

Dywedodd Gwyn Williams, o Goleg Brenhinol yr Offthalmolegwyr, fod y nifer sy'n aros am driniaethau allweddol "yr uchaf y maen nhw erioed wedi bod".

Mae cleifion wedi dweud wrth 91Èȱ¬ Cymru sut mae eu golwg wedi gwaethygu wrth aros yn hirach nag arfer am bigiadau.

Dywedodd Llywodraeth Cymru fod byrddau iechyd yn gwneud "gwaith arloesol" i wella mynediad at ofal llygaid.

'Gweld na gwneud dim byd'

Dywedodd Mr Williams wrth 91Èȱ¬ Cymru mai'r prif feysydd offthalmoleg gydag "oedi niweidiol" yng Nghymru oedd dirywiad macwlaidd, glawcoma a chlefyd y llygaid diabetig.

Mae'r data Ebrill yn dangos bod dros hanner y 133,000 o apwyntiadau a gynlluniwyd ar gyfer y cleifion llygaid risg uchaf yn sylweddol hwyr, ac felly mewn perygl o "niwed di-droi'n-ôl" neu "ganlyniadau andwyol sylweddol".

Mae dirywiad macwlaidd yn effeithio ar ran ganol golwg pobl, a gall waethygu os na chaiff ei drin.

"Mae eich golwg yn mynd yn waeth ac yn waeth," meddai Loveday Williams, 90, o Neyland, Sir Benfro, sydd wedi derbyn pigiadau rheolaidd i reoli'r cyflwr ers 20 mlynedd.

Mae hi wedi eu derbyn bob pedair neu chwe wythnos o'r blaen ond yn y misoedd diwethaf mae hi wedi aros yn hirach.

Mae ganddi apwyntiad yr wythnos hon ond bydd y cyfnod aros wedi bod yn 11 wythnos.

"Wrth edrych ar bethau, y teledu yn arbennig... rydych chi'n sylwi bod yn rhaid i chi ddod yn agosach," meddai.

"Mae fy ngliniau bron cyffwrdd y bwrdd."

Dywedodd mai triniaeth oedd y "gwahaniaeth rhwng gweld a pheidio â gweld ac mae meddwl am beidio â gweld yn frawychus".

"Mae'n anodd meddwl amdanaf o bosib yn eistedd yn y gadair yn methu â gweld na gwneud dim byd," meddai.

"Allwn i ddim byw ar fy mhen fy hun os oedd hynny'n wir."

'Pryder cyson'

Mae gan Neil Chandley, 81, o St Florence yn Sir Benfro hefyd bryderon am gynnal ei annibyniaeth.

Mae ganddo "fylchau" yng ngolwg ei lygad chwith ar ôl cael diagnosis o ddirywiad macwlaidd dair blynedd yn ôl.

Roedd pigiadau i ddechrau bob pedair wythnos, yna bob chwe wythnos ond, dros y flwyddyn ddiwethaf, mae wedi gorfod aros am 12 ac 17 wythnos.

Dywedodd fod ei olwg yn dda am "hyd at chwe wythnos" ar ôl y pigiadau ac yna'n dirywio.

"Mae'n mynd i gymryd mwy o amser bob tro i ailsefydlu'r llygad oherwydd y bylchau rhwng pigiadau," meddai.

"A bydd yn tueddu i gyflymu'r ffaith y byddwch chi'n colli golwg y llygad hwnnw os na chaiff ei wneud yn rheolaidd."

Dywedodd Mr Chandley fod colli ei olwg yn "bryder cyson" gan ei fod wrth ei fodd yn darllen, garddio a mynd am dro a bod yng nghwmni ei deulu.

Pam fod yna aros hir?

Dywedodd Mr Williams, Llywydd Pwyllgor Coleg Brenhinol Offthalmolegwyr Cymru, nad oedd gan Gymru ddigon o offthalmolegwyr ymgynghorol a bod yn rhaid diwygio'r system gan fod recriwtio yn anodd.

Mae hynny'n cynnwys hyfforddi ymarferwyr anfeddygol i wneud gwaith a wneir yn draddodiadol gan feddygon, fel rhoi pigiadau, adolygu cleifion ar ôl pigiadau, a pharatoi pobl ar gyfer llawdriniaeth cataract.

Galwodd hefyd am ehangu rôl optometryddion ac am sefydlu tair canolfan ragoriaeth gofal llygaid yng Nghymru.

"Os na fyddwn yn cymryd camau parhaol, cywir i ddatrys yr anawsterau hyn ni allaf weld sut y gall y gwasanaeth iechyd barhau yn weithredol," meddai.

"Heb ddatrys y problemau hyn rydym mewn perygl o lawer o bobl yng Nghymru yn mynd yn ddall yn ddiangen."

'Gwaith arloesol'

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru bod byrddau iechyd yn gwneud "gwaith arloesol" i wella mynediad at ofal llygaid, gan gynnwys theatrau symudol newydd a chlinigau cymunedol.

Mae rhai gweithdrefnau cataract hefyd yn cael eu rhoi ar gontract allanol i ddarparwyr preifat "i glirio'r rhestrau aros presennol."

"Mae Canolfan Gofal Llygaid Prifysgol GIG Cymru hefyd yn helpu i hyfforddi gweithlu cynaliadwy yn y dyfodol drwy ddarparu cyfleoedd dysgu arbenigol i optometryddion o bob rhan o Gymru wrth weld mwy o gleifion a lleihau'r rhestr aros."

Dywedodd Andrew Carruthers o Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, sy'n gyfrifol am ofal Loveday a Neil, fod "galw sylweddol" wedi bod yn ei wasanaeth dirywiad macwlaidd oherwydd atgyfeiriadau newydd ac effaith Covid ar wasanaethau a staffio, sydd wedi arwain at "ôl-groniad o alw".

"Rydym yn gweithio gydag arbenigwyr clinigol a thimau gweithredol i geisio lleihau'r ôl-groniad cyn gynted ag sy'n ymarferol bosibl."

"Mae'r camau yr ydym yn eu cymryd i wella'r sefyllfa yn cynnwys rhoi'r opsiwn i bobl gael eu gweld yn rhywle arall os yw'n gyflymach nag yn Ysbyty Llwynhelyg; darparu clinigau penwythnos ychwanegol yn Ysbyty Llwynhelyg; a defnyddio cyllid a ddyrannwyd yn ddiweddar i wella'r gwasanaeth hwn ymhellach yn Ysbyty Llwynhelyg o ddiwedd mis Gorffennaf."

Mae Wales Live ar 91Èȱ¬ One Wales am 22:35 ac yna ar iPlayer.