91Èȱ¬

Roedd John Peel ymhlith eu cefnogwyr mwyaf brwd a mae cerddorion gan gynnwys Gruff Rhys wedi siarad yn gyhoeddus am eu dyled i Datblygu.

Cafodd y grŵp ei ffurfio yn 1982 gan David R Edwards a T Wyn Jones, bechgyn ysgol o Aberteifi, gyda Pat Morgan yn ymuno yn 1984. Roedd y band yn feirniadol o realiti y byd Cymraeg ac yn gwbl ddi-flewyn ar dafod.

Bydd ffilm ddogfen Prosiect Datblygu, sy'n cael ei darlledu ar S4C nos Iau, Awst 27ain, yn olrhain hanes y band a'u dylanwad ar ddiwylliant Cymru. Cafodd 91Èȱ¬ Cymru Fyw sgwrs efo David R Edwards am y ffilm a'i gerddoriaeth.

Sut brofiad oedd ffilmio Prosiect Datblygu?

"Wel oedd e'n grêt. Oedd Owain Llŷr yn pwyntio'r camera, a bant â ni. Dwi'n nabod Owain ers blynyddoedd, ac wnaeth o awgrymu bod ni'n gwneud ffilm.

"Doeddwn ddim yn disgwyl i'r ffilm fod ar y teledu, oni'n meddwl fod o am fod just yn y sinema yn Aberteifi."

Beth oedd y syniad tu ôl sefydlu'r band nôl yn 1982?

"I ddweud y gwir uffern y 6ed dosbarth yn yr ysgol oedd e i ddechrau - y ffaith o'n i ddim eisiau bod yna, teimlo rhwystredigaeth uffernol o orfod gwneud Lefel A a pethe.

"O'n i ishe neud rhywbeth yn yr iaith Gymraeg - dwi'n angerddol tu hwnt dros yr iaith. O'n i ishe neud miwsig modern gyda syniade fi am geirie.

"Wel o' ni ddim yn gwbod bydde gymaint o gynulleidfa... ond syth bin oedd cynulleidfa, pobl yn troi lan i'r gigs cynnar a prynu'r casets cynnar a phethe. Ddim yn y cannoedd ond digon i rhoi hyder i ni gario 'mlaen."

Oedd yna benderfyniad pendant i ganu yn Gymraeg?

"Oedd, o'n i ddim yn gweld pwynt gwneud e'n Saesneg gan taw Cymro ydw i. Gyda lot o'r bands galle nhw ddod o unman, gyda Datblygu chi gallu dweud 'wel mae rhain yn dod o Dde Cymru, neu De-orllewin Cymru yn bendant' chi'n gwbod. So, dyna beth odd y peth rili."

Wrth i'r band ennill dilyniant dros y ffin, oedd Datblygu yn teimlo dan unrhyw bwysau o gwbl i ganu'n Saesneg?

"Na, bydde ni byth wedi canu yn Saesneg. Beth wnes i wneud o'dd aros yn dawel, a gadel yr holl beth ffizzlo mas, y Cŵl Cymru peth 'na. 'Sai yn beirniadu y bandiau 'na am ganu'n Saesneg, neu yn hytrach, 'sgen i ddim rhagfarn tuag aton nhw am ganu'n Saesneg, yn mynd am y pres ac yn y blaen.

"Bydde'n well 'da fi weld Mark Roberts o Catatonia yn whare gitâr ar Top of the Pops yn hytrach na gweithio mewn siop cigydd fel o'dd e yn 'neud. O'n safbwynt i, nes i just eistedd nôl a gwylio'r holl beth a gadael iddo fe ffizzlanallan a wedyn, pan oedd yr amser yn iawn, daeth Datblygu nôl 'gyda bang!' gyda EP yn 2012 a LP y flwyddyn yma!"

Mae nifer o fandiau Cymraeg wedi sôn am ddylanwad mawr Datblygu ar eu cerddoriaeth. Oeddech chi fel band yn credu eich bod yn cael y sylw haeddiannol?

"Yn Lloegr mi roedden ni. O'n i ar raglen radio John Peel - gaethon ni bump sesiwn gyda John Peel, a sdim unrhyw fand Cymraeg arall 'di cael gymaint o sesiynau. O'n i'n mynd lan i Lundain a chanu'n Gymraeg, gallen i 'di canu'n Saesneg os o'n i am, ond na, o'n i'n canu'n Gymraeg 100% bob tro, achos mai Cymro ydw i.

"O'n i yn cal y sylw, roedd pobl yng Nghymru'n clywed ni ac oedd pobl yn Lloegr yn clywed ni, a 'da ni dal yn cael fanmail o bobl yn Lloegr, just ambell un nawr ac yn y man, a dy'n ni'n ateb nhw, yn cyfathrebu. Ma' nhw'n gofyn am y lyrics, a wedyn 'wi'n cyfieithu nhw neu rhoi ystyr y caneuon iddyn nhw."

Beth yw dy hoff gân Datblygu?

"Ma hwnna'n gwestiwn caled - i ddefnyddio'r ystrydeb, mae hwnna fel gofyn i ddyn gyda llond tŷ o blant pwy yw ei hoff blentyn e! Ond, bydden i'n dewis rhywbeth oddi ar ein LP newydd ni. Erbyn Hyn yw enw'r albwm, mae wyth cân arno fe, a ni'n fwy cyfforddus efo beth ni wedi neud efo'r LP yma nag unrhywbeth ni 'di neud yn y gorffennol."

Mae 91Èȱ¬ Radio Cymru newydd gyhoeddi rhestr o hoff gân Gymraeg y gwrandawyr. Beth yw dy ffefryn di?

"Bydde ni'n dweud 'Garej Paradwys' gan Ail Symudiad. Mae'r gân 'di cael ei hysgrifennu am siop ddillad yng Nghaerdydd nôl yn yr 80au cynnar, ond i fi ma fe'n sôn am rhywbeth hollol wahanol, mae'n sôn am freuddwydion yn dod yn wir, optimistiaeth a positivity a'r fath yna o beth. Mae'r gân yn wych. Mae mond yn para tua dwy funud, dwy funud a hanner, ond mae'n gân pop glasurol, yn nhraddodiad yr Ail Symudiad cynnar...honna yw fy hoff gan Gymraeg i."

Oes yna fandiau Cymraeg heddiw rwyt ti'n eu hedmygu?

"Endaf Gremlin - dwi'n licio nhw. Dau Cefn. Ma' llwyth ohonyn nhw yn dos e?! R.Seiliog, sy'n arbrofi lot, ma nhw'n dda iawn."

Ydi'r sîn Gymraeg yn iach?

"Mae rhai pethau dwi ddim yn hoffi, ma rhai pethau rhy felys i fi, hyd yn oed rhai o'r bands ifanc. Ond os ydych chi'n gwrando ar fandiau fel Castro, ma' nhw'n wych, a Ffug, ma' nhw'n wych hefyd, ac ma' agwedd gyda nhw - dwi'n licio nhw.

"Dwi'n cadw fy nghlustie ar bethe, mae Radio Cymru yn wych ar ôl 7 o'r gloch yn y nos. Does dim posib plesio pawb o hyd ond dyna fe, rhaid gweud, gyda C2- I love it!"

Mae'r ffilm yn trafod adegau tywyll yn eich bywyd- sut ydych chi'n teimlo yn eich hun dyddiauyma?

"Dwi'n iawn nawr. O'n i'n sâl ac yn methu functiono, oedd y doctoriaid yn rhoi ffisig i fi ond doedd e ddim yn gweithio'n iawn, ond mae'r cyffurie dwi'n cal nawr a'r doctoriaid nawr yn berffaith, ac yn cadw fi'n wastad. Yn y gorffennol odd gyda fi broblem gyda alcohol, ond nawr dwi'n gallu rheoli fe. Dwi'n cal ambell i ddrinc ond ddim byd dros ben llestri."

Beth am y dyfodol, oes na fwy o recordio i ddod?

"Wes, ni 'di cychwyn ar demos ar gyfer albym fydd yn dod mas yn 2016. Mae record mas gen ni ar y funud, ac wedyn ry'n ni am aros blwyddyn a hanner i ddwy flynedd cyn rhyddhau y nesaf."