 |
|
Atgofion
amaethwr
Cyfrol ddifyr yn sôn am fywyd yng nghymdeithas wledig
Ceredigion.
Dydd Iau, Chwefror 14, 2002
|
• Ar
Bwys y Ffald gan Gwilym Jenkins. Y Lolfa £7.95.
Adolygiad gan Gwyn Griffiths
Mae'r gyfrol Ar Bwys y Ffald gan Gwilym Jenkins yn ddiddorol
petai ond am y portread o wladwr diwylliedig a'r gymdeithas ddiwylliedig
a'i gwnaeth yr hyn ydyw.
Fe gafodd addysg Ysgol Ramadeg - Ysgol Ardwyn, Aberystwyth, ond y
mae'n fwy o gynnyrch y gymdeithas wledig, y capel, yr Ysgol Sul a'r
Clwb Ffermwyr Ifanc nac o hen ysgol ramadeg Seisnig o'r oes a fu.
Bu yno am dair blynedd gan adael dymor cyn ei benblwydd yn 14 oed.
"Ni ddywedodd unrhyw un ddim, roedd yn amlwg eu bod yn falch o'm gweld
yn mynd a minnau yn falch cael mynd."
Buasai, meddai, wedi dysgu mwy petai wedi aros yn Ysgol Gynradd Talybont.
A diolch am gymdeithas ddiwylliedig Gymraeg oedd yn medru ysbrydoli
bechgyn a merched ifanc galluog a dawnus mewn modd na fedrai cyfundrefn
addysg Saesneg a Seisnig.
Toreth o wybodaeth ddifyr
Mae yma doreth o wybodaeth ddifyr am gyfnod y rhyfel pan oedd pwysau
mawr ar y ffermwyr i gynhyrchu mwy o fwyd i gadw'r wladwriaeth i fynd
mewn adeg o gyni.
Mae'n sôn am ei dad yn prynu ei dractor cyntaf - fforden fach ac olwynion
haearn - ddechrau'r rhyfel. Roedd hynny'n gynnar iawn nid yn unig
yn ardal Talybont ond yng Ngheredigion gyfan.
Mae yma ddigon o jôcs da. Mae'n sôn am rywun o'r ardal yn cael radio
ac un o ferched "byddin y tir" yn gofyn beth oedd mêc y radio. Doedd
y bachgen ddim yn cofio, dim ond ei bod "yn rhywbeth tebyg i darten".
Pye oedd y mêc!
Mae yma bortread o ardal, cymdogaeth dda pan oedd pawb yn helpu'i
gilydd, cyn i beiriannau ddod a gwneud i ffwrdd â'r galw am bobl ac
am ddwylo.
Dyletswyddau fferm
Cyfrol am ddyletswyddau fferm sy'n dod â'r atgofion yn ôl: y separato,
sef gwahanu'r hufen wrth y llaeth sgim, pylpo a chaffo'r sgubau. Ni
chlywais o'r blaen am yr arfer o roi saltpeter yng ngwaelod y gynog
i sicrhau na fyddai arogl swej ar y menyn.
Mor hyfryd oedd gweld hen eiriau fel bing, sef y lle o flaen
y gwartheg lle medrech gerdded i fwydo'r gwartheg, ac ambell ddywediad
am "flewina yr ychydig borfa".
Fe wyddom i gyd bellach bod yr Arglwydd Geraint o Bonterwyd yn bencampwr
ar gneifio gyda gwellaif. A'r awdur Gwilym Jenkins, hefyd. Cawn ddisgrifiad
cynhyrfus ganddo o gystadleuaeth cneifio ac yntau'n ennill - a llun
ohono'n derbyn y Cwpan o law yr Arglwydd Geraint.
Sylwadau a phwyntiau bachog
Mae yma ddigon o sylwadau a phwyntiau bachog. Sonnir am y cyfnod pan
oedd ymgynghorwyr y Weinyddiaeth Amaeth yn dweud wrth ffermwyr sut
i gynhyrchu mwy o fwyd drwy ddefnyddio mwy a mwy o chwynladdwyr a
nitrogen a llygru'r tir. "Mae'r Weinyddiaeth Amaeth yn gyfrifol am
lawer iawn o'r llygru," meddai.
Dyna'r tro hwnnw pan anfonodd am ffurflen i fod yn rhan o Gynllun
Ardaloedd Amgylchedd Arbennig Mynyddoedd Cambria. Cafodd ffurflen
Saesneg.
Wedi ei hanfon yn ôl a gofyn am un Gymraeg cafodd yr ateb nad oedd
un Gymraeg ar gael - ac na fyddai un Gymraeg yn gyfreithlon!
"Atebais … na fyddwn byth yn arwyddo cytundeb Saesneg. Tynnais eu
sylw er mor bwysig oedd gwarchod yr amgylchedd a byd natur, roedd
yr un mor bwysig gwarchod yr iaith Gymraeg."
Sylwadau annisgwyl
Tipyn o sioc yn niwedd y llyfr oedd darllen ambell sylw ynglyn â'r
ddeddf erthylu a chyfreithloni gwrywgydiaeth. "Mi ddylent ofyn am
gael eu sbaddu bob un, yn ferched ac yn fechgyn" yw ei farn am gyfunrywiaeth.
Mae'n beirniadu'r loteri'n hefyd. "Twyll yw'r loteri yma hefyd, maent
yn rhoi cyfran fechan, pedair ceiniog ymhob cant tuag at achosion
da … y gwir yw, mae'n arbed y llywodraeth o'i dyletswyddau i gyfrannu
at achosion da, er mwyn cael ychwaneg o arian i bentyrru arfau rhyfel."
O leiaf fuaswn i byth yn anghytuno â hynna!
Diolch am gyfrol ddifyr iawn.
Oes gennych chi farn am y llyfr hwn neu lyfrau eraill?
Ebostiwch
|
|
|
Gair
am air
Siart
Cymru
Llyfrau
ar y We
Nôl
i'r archif
