 |
|
Canmol
dyn steddfod
Cyfrol deyrnged i arweinydd steddfod o fri
Dydd Iau, Ionawr 31, 2002
|
• Cofio’r Adnabyddiaeth - Edward Williams, Llangefni, 1906-1992.
Golygyddd, O Arthur Williams. Gwasg Pantycelyn. £8.
ymhlith y rhjai sydd yn cofio'r adnabyddiaeth.
ymhlith darllenwyr eraill!
Adolygiad gan Glyn Evans
Mi alla i ymffrostio yn y ffaith imi rannu llwyfan efo Edward Williams,
testun y gyfrol deyrnged hon.
Ond dydi hi fawr o frôl mewn gwirionedd - achos gall ugeiniau lawer
o’m cenhedlaeth i a fagwyd ym Môn ddweud yr un peth.
I gyd wedi teimlo’r llaw gysurlon yna ar yr ysgwydd ²¹â€™r gorchymyn
yna o’r tu ôl i’ch ysgwydd i’r gynulleidfa "roi pob chwarae teg iddo
fo."
Edward Williams oedd Yr arweinydd Steddfod yn ystod
y cyfnod byr a digon dilewyrch y cefais i fy ngwthio i "gystadlu ar
yr adrodd" gan ennill fawr ddim er gwaethaf pob chwarae teg a sicrhaodd
imi gan y cynulleidfaoedd.
Diolch i Yncl Ned
Gwnaeth eraill yn well ac y mae un ohonyn nhw yn un o’r 17 sydd wedi
cyfrannu atgofion i’r gyfrol hon.
Gwnaeth Annwen Jones - neu Williams fel roedd hi pan oeddwn i yn ei
hadnabod yn yr ysgol - enw iddi ei hun fel adroddwraig gan ennill
gwobrau cenedlaethol.
Mae hi’n rhoi llawer o’r diolch am ei llwyddiant i Edward Williams
neu Yncl Ned fel y daeth o iddi hi.
Mae hi hefyd yn rhoi peltan i’r Eisteddfod Genedlaethol am beidio
ag anrhydeddu’r dyn yn gynt nag y gwnaeth ac am y’i gadw cyhyd oddi
ar lwyfan y Brifwyl ac yntau yn arweinydd Eisteddfodau o gymaint hil
gerdd.
Yr oedd yn Yncl Ned a oedd yn rhan allweddol o sawl byd ifanc.
"Tra bod plant y dyddiau hyn yn cael eu magu ar y Tellytubbies,
Radio One ²¹â€™r Playstation, trampio o eisteddfod i gymanfa
i gyngerdd yr oeddwn i o’m dyddiau cynharaf. Roedd ‘Lle Treigl²¹â€™r
Caferi’, ‘Brad Dynrafon’ a ‘Hen Rebel Fel Fi’ yr un mor gyfarwydd
i mi ag ydi ‘International Velvet’ Catatonia i ieuenctid heddiw,"
meddai Annwen.
Adrodd heb syrcas
 Byddai
Edward Williams yn dangos diddordeb arbennig mewn cystadleuwyr addawol
y byddai yn dod ar eu traws mewn eisteddfodau ac o’r dyddiau hynny
rwy’n cofio’n iawn fod cael eich derbyn i gael "gwersi gan Edward
Williams" yn arwydd ynddo’i hun y’ch bod chi’n rhywun oedd yn mynd
i wneud tipyn o farc.
Mae gan Annwen ddisgrifiad byw o wersi yng nghartref y maestro
yn Llangefni:
"Rydw i’n cofio fel y byddai Yncl Ned yn eistedd yn ôl yn y gadair
honno wrth y tân ac yn gwrando’n astud arnom yn adrodd a’i lygaid
ar gau. Byddai’n geirio’n fud hefo ni, llyfr yn ei law chwith, y sigaret
yn ddieithriad yn ei law dde, ac yntau fel arweinydd cerddorfa gyd²¹â€™r
sigaret yn faton. Os agorai ei lygaid, fe wyddem yn syth nad oedd
rhywbeth yn ei blesio."
Ychwanega: "Roedd ganddo glust anhygoel at rythmau’r iaith lafar.
‘Aros funud,’ meddai . . . a phwysai ymlaen i feddwl, ei droed dde
ar garreg yr aelwyd, ei benelin ar ei ben-glin, a’i dalcen yn pwyso
ar ei fysedd tra oedd yn pendroni."
Gadael i eiriau siarad
Mae’n rhywfaint o ddileit gan bobol fel fi i ddifrio a dirmygu adrodd
- a does yna ddim amheuaeth fod mathau arbennig o adrodd yn aflwydd
cenedlaethol.
Yn ôl Annwen, nid dym²¹â€™r math o adrodd fyddai’n mynd a bryd Edward
Williams:
"Byddai’n gas ganddo unrhyw sioe neu ‘hen swn adrodd’ fel y byddai’n
galw unrhyw fursendod."
Galwai ef am gyflwyno darnau "mor syml a didwyll ag oedd bosib."
"Gadael i’r geiriau siarad drostyn’u hunain. . . . Dim cwafars. Sdim
isio rhyw hen syrcas ddiawl."
Gweini ffarmwrs
Er gwaethaf cychwyn dinod - y teulu mor dlawd y bu’n rhaid y'i anfon
i’w fagu gan ei nain ac wedyn gadael ysgol i weini ffarmwrs yn 13
oed a threulio’r rhelyw o’i oes yn siopwr - gwnaeth Edward Williams
gyfraniad aruthrol ym Môn dros y blynyddoedd.
Nid yn unig fel eisteddfotwr ar lwyfan ond y tu ôl i’r llenni hefyd
ac ym myd y ddrama.
Arweiniodd Eisteddfod Môn am 35 o flynyddoedd, Eisteddfod Llandegfan
32 gwaith, Llanddeusant 30 o weithiau heb son am ei gyfraniad fel
trefnydd ac hyfforddwr.
Yr oedd o, yng ngeiriau Derec Llwyd Morgan "yn fodel o Eisteddfodwr."
Peltan i'r Steddfod
Ac y mae John Stoddart yn son am ei afael sicr ar yr iaith - ei allu
i’w hynganu yn groyw a chlir - heb son am ei feddiant o’r priodoleddau
eraill hynny sy’n gwneud arweinydd eisteddfod da fel meddwl effro
a threfnus, mesur go dda o bwyll ac amynedd, natur siriol a hiwmor
cartrefol.
Mae Annwen Jones yn crynhoi byrdwn y cyfranwyr i gyd:
"Roedd Yncl Ned yn un o’r rhai olaf o’r werin ddiwylliedig honno na
chafodd fanteision addysg. Roedd ganddo ddoniau naturiol cynhenid
a’i gariad at y Pethe yn angerddol," meddai.
A hi sy’n holi pam y bu yr Eisteddfod Genedlaethol mor ddihid o’i
ddoniau - a chynnig ateb:
"Tybed," meddai, "pam mai dim ond unwaith y cafodd arwain a beirniadu
yn y Genedlaethol? Ond efallai nad ydi hynny’n syndod. Wedi’r cwbl,
doedd o ddim yn weinidog, athro nac yn fardd, nac yn un o fois y cyfryngau,"
meddai gan roi ei bys efallai ar yr hyn sy’n wir.
"Ond ym 1985, yn Y Rhyl, daeth ei awr fawr o’r diwedd. Am ei gyfraniad
aruthrol a’i lafur diflino yn hyfforddi ieuenctid Môn dros nifer fawr
o flynyddoedd cafodd ei gyflwyno gyda Medal Syr Thomas Parry-Williams
. . . Mae’n sicr na chafodd y fedal erioed berchennog mwy haeddiannol,"
meddai.
Yr un tinc o ganmoliaeth i’r "gwerinwr diwylliedig, dawnus" sydd yna
yn holl gyfraniadau’r gyfrol ac fel sy’n anorfod bron mewn cyfrol
o’r fath y mae yna gryn ailadrodd ac er nad yw hynny yn tynnu dim
oddi ar gyfraniad diamheuol y gwrthrych rhaid dweud fod yna beryg
i'r holl ategu barn lethu.
Rhannu cyfoeth
Serch hynny, dylai fod yn destun boddhad i bob un ohonom gael perthyn
i genedl a berodd i werinwr difreintiedig a diaddysg nid yn unig ddiwyllio
ei hun i’r graddau y gwnaeth ond a berodd iddo rannu cyfoeth y diwylliant
hwnnw ag eraill.
Golygydd y gyfrol yw mab Edward Williams ei hun a’i gyfraaniad ef
sy’n ei hagor. Mae’n cau pen y mwdwl gydag enghreifftiau o gyfansoddiadau
ysgrifenedig ei dad.
Mi fyddwn i wedi hoffi nodyn bywgraffyddol byr am y gwahanol gyfranwyr
ac mi fyddwn i hefyd, o safbwynt hwylustod, wedi hoffi gweld eu henwau
ar ddechrau eu cyfraniad yn hytrach nag ar y diwedd.
Yr unig beth arall sydd i’w ddweud yw mai cyfrol sydd o fwyaf o ddiddordeb
ym Môn ac ymhlith y rhai a brofodd ‘yr adnabyddiaeth’ yw hon gan ddeffro
ynddynt fyrdd o atgofion gyda’i detholiad hael o luniau.
Y mae’r cyfraniadau yn rhy ail-adroddus i fod o gymaint diddordeb
ymhlith eraill.
Oes gennych chi farn am y llyfr hwn neu lyfrau eraill?
Ebostiwch
|
|
|
Gair
am air
Siart
Cymru
Llyfrau
ar y We
Nôl
i'r archif
